۱- ازنظرتغذیه :
از زمان خلقت بشر، غذا وتغذیه یکی از مسئل عمده برای آدمیان بوده است، بشر چه موقعی که به حال وحشی در عارها زنده گی میکرد وچه درحال حاضر، که به کمک تکنالوژی فضای لایتناهی را تحت تسلط خود درآورده است. مسئله غذا وتغذیه یکی از مسائل عمدۀ بوده که فکر بشر را بخود مشغول داشته است، وبا وجود اینکه بشر در عصر جدید توانسته است پیشرفتهای چشمگیری در مراحل مختلف زندگیش پدید آورد، باز هم مسئله غذا وتغذیه در جوامع بشری از نظر اقتصادی واجتماعی از اولویت خاصی بر خوردار است. امروزه اهمیت تغذیه تاآن حد است که یکی از معیارهای مهم درجه سطح تمدن ودرجه پیشرفت هر جامعه محسوب میشود. زیرا درپیشرفت همه جانبۀ یک اجتماع درجه سلامت روحی وجسمی افراد آن جامعه عامل تعین کننده میباشد.
به عبارت دیگر افراد تشکیل دهندۀ یک اجتماع هرقدر سالمتر وقویتر باشند، پیشرفت اجتماعی اقتصادی وفرهنگی آن جامعه سریعتر خواهد بود. تندرست بودن افراد در درجه اول مربوط به داشتن غذای کافی وکامل می باشد.
تغذیه نادرست وناکافی درپیشرفت اجتماعی واقتصادی جامعه تأثیر منفی میگذارد. درهر جامعۀ به زراعت بخصوص قسمت پرورش حیوانات درتغذیۀ انسانها از اهمیت خوب برخورداراست.زیرا در میان مواد مختلف غذائی آنچه بیش از هر ماده غذای دیگربیشتر مورد احتیاج روزانه انسان است. پروتین بخصوص نوع حیوانی آن می باشد. گرسنگی یا سؤ تغذیه بااشکال مختلف وجود دارد، در بعضی از ممالک بعضی از اجتماعات انسانی وجود دارد که حقیقتاً شکم شان خالی است وهیچ نوع ماده غذائی برای رفع گرسنگی در دسترس ندارند. از طرف دیگر بعضی از جوامع هستند که ظاهراً گرسنه نیستند و هرروز به اندازۀ که بتوانند شکم شانرا پرکنند.ماده غذائی در دسترس دارند ولی غذای که مصرف میکنند با فورمولهای غذائی علمی امروز که سلامت انسان را تضمین میکند مطابقت ندارند.
علاوه براین اشخاص یا اجتماعاتی که فقط از منابع گیاهی تغذیه میکنند ومنابع حیوانی کم دارند ویا اصلاً به همچو منابعی دسترسی ندارند، بعضی از ویتامین ها ویابعضی از عناصر غذائی لازم جهت اعمال مختلف بدن کمتر نصیب شان میشود وسؤ تغذیه دارند.سؤتغذیه همانطوری که در بچه ها واشخاص در حال رشد اثرات بدی دارد در اشخاص بالغ نیز سبب ناراحتیها وامراض گوناگون میشود. بر طبق توصیه های F.A.O در یک جیرۀ غذایی متعادل باید ۶۰% پروتین گیاهی و ۴۰% پروتین حیوانی منظور شود روی این اصل مسائل پرورش حیوانات ارتباط نزدیکی پیدا میکند.

۲٫ پوشاک:
مسئله پوشاک در زندگی انسان به اندازه مسئلۀ تغذیه اهمیت دارد. جهت تأمین پوشاک در بسیاری از ممالک ضایع و کارخانه جات متعددی ایجاد شده است، در این کار خانه جات به مقادیر زیادی از مواد حیوانی مثل پشم، پوست، پر وابریشم استفاده میشود. باوجود اینکه امروزه از تهیه پوشاک بیشتر از مواد صنعتی ساخته استفاده میشود. علی رغماین پوشاک تولید شده از مو، پشم، پوست وابریشم، از اهمیت ویژۀ برخوردارند وبه قیسمت های خیلی بالا به فروش می روند. مخصوصاً پوشاک تولید شده از پشم به علت حفاظت از سرما، جذب رطوبت وعرق، داشتن زیبائی وعدم تغیر شکل همیشه دارای قیسمت بالایی است.
مواد خام که ازحیوانات تأمین میشوند از نظر اقتصادی ارزش بیشترداشته و درتجارت بین المللی سهم عمدۀ دارند.

۳٫ نیروی کار:
حیوانات هنوزهم مقداری زیادی انرژی لازم بخصوص برای کارهای زراعتی را در اغلب نقاط جهان تأمین میکنند. باوجود اینکه امروزه در نقاط مختلف جهان تمایل زیادی به ماشین شده است، ولی در اکثر کشورهای روبه انکشاف کوچک بودن واحدهای زراعتی، پائین بودن اقتصاد، نبودن سرمایۀ کافی، نبودن امکانات سروس همه، فکتورهای هستند که مانع رشد سریع ماشین ها میشوند و نتیجتاً در این قبیل ممالک به نیروی حیوانی احتیاج بیشتری میباشد منظور از کار در حیوانات عبارتند از کمک حیوانات به انسان به صورت مختلف، درجدول کارهای را که حیوانات مختلف برای بشر انجام می دهند نشان داده شده است.

 

نوع استفاده از حیواناتی که بکار برده میشوند.

باربری: اسب، گاومیش، گاونر، سگ، گوزن.

سواری: اسب، شتر، قاطر، الاغ، گاومیش، گاونر،

گله: داری سگ

رهنمائی افراد کو: سگ

محافظت: سک و گربه

شکار

استفاده از حیوانات درباربری وانجام کارهای زراعتی از جنگ جهانی اول به بعد ازکشورهای توسعه یافته مروج بوده است به تدریج دراثر میکانیزسیون. ماشین جیگزین حیوان شده واین جایگزینی درکشورهای درحال توسعه هم رو به گسترش است.حیوان دیگری که درمناطق سرد سیر وبرفگیر به عنوان حیوان کششی بکار رفته میشود نوعی سگ است که میتواند مساحت (۸۰۰) کیلومتر را در (۱۰) روز طی کند. با وجود اینکه درسالهای اخیر ماشین آلات مختلف درزراعت وحمل بار ونیروی کششی بسیار پیشرفت گردیده است بازهم نیروی حیوانی از اهمیت ویژۀ برخورداراست زمین های زراعتی کوچک همیشه وابسته به نیروی حیوانی است، حتی درزمینهای زراعتی بزرگ همیشه یک مقدار به نیروی حیوانی احتیاج است.

۴٫ تجارت خارجی:
اگر حیوان وتولیدات حیوانی به مقدار زیاد وبه قیمت ارزان تولید شود در هر موقع میتوان با صادر کردن آن مقدار زیادی اسعار وارد مملکت کرد.
حیوان زنده، گوشت، تخم مرغ، پنیر، پشم، شیرخشک وپوست وسایر تولیدات حیوانی همیشه در بازارهای جهانی مشتری دارند.

۵٫ ورزش وسواری:
هراجتماع در معیار خودش حیوانات ورزشی وسواری دارد.مشاهده میشود در جمعیتهای پیشرفتۀ انسان امروزی، درهر سطحی از نظر پیشرفت و فعالیتهایشان پرورش حیوانات ومحصولات حیوان دارای اهمیت خاص است.
در ادوار مختلف تاریخی درجمعیتهای ساده انسانی ودر زمانهای کوچ نشینی فعالیتهای اقتصادی عمدتاً برپرورش حیوانات متکی بوده است.
درگذشته یکی از دو کار موفقیت آمیز بشری تهیه دراصلاح نباتات ودیگر اهلی کردن حیوانات دراصلاح آنها بوده است. زراعت وپرورش حیوانات همزمان بالا رفتن فرهنگ انسانها کم کم پیشرفت کرده است. محصولات حیوانی علاوه بردرآمدی که ایجاد میکند تغذیۀ دهاقین ومالداران را درسطح وسیعی بهبود می بخشد.
قابل ذکراست که پیش از ۵۳ فیصد درآمد افرادی که بازراعت وپرورش حیوانات سروکاردارند ازحیوانات وتولیدات آن بدست می آید. البته این نسبت باتوجه به قیمت محصولات زراعتی ازسالی به سال دیگرمتغیراست.

اهمیت اقتصادی دیگری حیوانات:

حیوانات سبب حاصلخیزی خاک میشوند.

باید خاطرنشان کرد محصولات زراعتی اعم ازغلات ویا علوفه که به بازار عرضه میشود درنتیجه حاصلخیزی خاک است. باوجوری که ممکن است جهت تقویت زمین زراعتی ازکود سز استفاده کرد ولی عملیتر این است که این محصولات، یعنی علوفه ویا دانه جات خورانیده میشوند. زیرا درحیوانات مختلف باتوجه به سن ونوع حیوانات اغلب در حدود ۸۰ فیصد تقویت کننده های خاک از طریق بدن وادرار دفع میشود. بنابراین مشاهده مسشود که در شرایط مساعد وبامدیریت صحیح این ارزش تقویت کننده گی موادزراعتی دوباره به خاک برمیگردد.
تجزیۀ کیمیاوی آشکارکرده است که یک تن کود حیوانی به طورمتوسط ۲۲۷ کیلوگرام مواد حیوانی ۵/۴ کیلوگرام نایتروجن ۲۷/۲ کیلوگرام فاسفریک اسید و۵/۴ کیلوگرام پتاشیم دارد. باید متذکرشد که ازکود به طور مناسب وخوب حملی نشود ممکن است مقداری از ارزش خود را ازدست بدهد. اگرکوددریک فضای روی باز انبار شود در اثرتابش آفتاب، باران، باد درحدود ۵۰ درصد گازونمکی قلوی رااز دست میدهد. با جمع آوری ومحافظت خوب تمام کودحیوانی زمینهای زراعتی رابخوبی میتوان تقویت کرده وبدین وسیله تولیدات زراعتی را بالا برد.
حیوانات مواد غیر خوراکی را به مواد با ارزش تبدیل میکنند. درحدود ۳/۲ غذاهای که بوسیله حیوانات مورد استفاده قرار میگیرد غیر قابل استفا ده برای انسان میباشد. تحت این عنوان میتوان از علوفۀ خشک باقی مانده کارخانجات که توسط حیوانات استفاده شده وازطریق محصولات حیوانات انسانها هم استفاده می نمایند از آنها حیوانات سبب گوناگونی منابع درآمد میشوند. مثلاً: مرغدار ممکن است تخم مرغ چوچه مرغ کبابی یا برایلریا خروس وغیره تولید ودرمراحل وزمانهای متفاوت فروش ودرآمد داشته باشد.

مزایای پرورش حیوانات

۱٫ افزایش منابع اعتباری مالی.
۲٫ استفاده بیشتر وبهتر ازنیروی کار درطول سال.
۳٫ سبب قابلیت زیادترپلان ریزی شده میتواند.
۴٫ سبب افزایش بهترشدن بازاروبازاریابی میشود.

علاوه برمزایای ذکرشده حیوانات ارزش وفایده های دیگرنیزدارند.هرروز ملیونها انسان ازمحصولات حیوانی به خوبی وسلامتی استفاده میکنند وهمچنان ازمحصولات حیوانی پودرهای آرایشی ساخته میشود. البته ازلانولین پشم دراکثرکریمهای نرم کننده وجود دارد که خانم ها ازآنها استفاده میکنند.

عوامل موثر درتولید محصولات حیوانی :

دهقان ویا هرشخص دیگری که با تولید محصولات زراعتی امرارمعاش میکند، هدف نهائی سود بیشتراست. بدین جهت دریک واحد زراعتی وحیوانی دردرجه اول فاکتوری که باعث میشود به تولیدات حیوانی اهمیت زیادی داده شود، قیمت محصولات حیوانی است . بطورکلی عواملی که درقیمت محصولات حیوانی اثرمیگذارد، به دوبخش : عوامل خارجی شامل جمعیت ، درآمدافراد، فیصدی افزایش جمعیت ، لیست تولد ومرگ ترکیب سنی جامعه ، عمرمتوسط افرادوعوامل داخلی ، حجم تولید، وجود وموقعیت مواد جانشینی قیمت خرید فروشی تولید، امکانات وعمرنگهداری تولیدات تقسیم میشود. علاوه بردوفکتورذکرشده سیاست خارجی دولت درمورد یک محصول به خصوص درواردات وصادرات محصول مورد نظر درقیمت همان محصول تاثیرفوق العاده دارد.

اهمیت اقتصادی گوسفند :

یکی ازامکانات پیشرفته زراعت ودامداری درافغانستان توسعه تولیدات گوسفند داری میباشد.
گوسفند کم استفاده است.
به محل ریایشی پرمصرف ضرورت ندارد.
حیوان چندین مقصده است . تولید پشم ، شیر ومحصولات فرعی دارد. وطن ما دارای ۴۲% اراضی علفچر میباشد. برای پرورش بز و گوسفند آماده بوده میتوانیم آنرا نسبت به سایرحیوانات زیادتر رشد بدهیم .

توسعه تولید گوسفند :

چون به خاطرپوشش ضعیف گیاهی به جزگوسفند ، سایرحیوانات قادربه مصرف علوفه نیستند، تولید گوسفند درکشورهای پیشرفته صنعتی ازنظرجنبه های اقتصادی توسعه یافته است به طوری که نتائیج زیربه دست آمده است.
تامین قسمت ازتجارب مورد نیاز از طریق صادرات
نزدیک به مفاد بودن تولید گوسفند درمقایسه با پرورش گاو
امکان پذیرنبودن زراعت
پاکسازی محیط زیست

گاهی بین هریک ازعوامل طبیعی تغیراتی بروزمیکند که درنوع تولید گوسفند باعث دگرگونی میشود. با ادامه خشک سالی به مدت چند سال به عدم توانائی دررقابت با دیگرحیوانات تولید گوسفند اهمیت خود رااز دست داده ، اما با افزایش تقاضا تولید گوسفند مجددآ رونق مییابد. تولید پشم به عنوان ماده اولیه صنایع نساجی ونیزمقایسه آن با سایرالیاف مانند پنبه ، کتان حایز اهمیت است. درمقایسه با توسعه گوسفند داری درنقاط مختلف دنیا تولید پشم از(۱۹۹۴-۱۹۹۰) میلادی اندکی افزایش یافته است. واین امربه میزان تولید پشم درهریک ازگوسفندان پشمی بستگی داشته است.درآسیا وافریقا به وجود افزایش تعداد گوسفند درتولید پشم جهان تاثیرنگذاشته واز(۱۹۸۰) تولید گوسفند درمناطق مختلف جهان سیربالارفتن داشته است . تغیردادن انواع تولید دررقابت گوسفند با گاو به نزدیک هم بودن تولید پشم درمقایسه به الیاف مصنوعی بستگی دارد. پوست گوسفند نیزمانند پشم ، گوشت وشیرازتولیدات مهم به شمارمیآید. از(۱۹۹۴-۱۹۹۰) تولید پشم درحدود ۵ % پوست ، ۱۴ % گوشت ، ۴ % شیرگوسفند ، ۳۰ % افزایش یافته ودرین مدت تولید ، تولید گوشت درقاره اروپا برابر با ۳۳ % تولیدات دنیا بوده است .توسعه وتولید پشم یا گوشت گوسفند به میزان مصرف گوشت درکشورهای گوناگون وارزش اقتصادی آن دربازارهای بین المللی بستگی دارد.
مصرف ازروی سرشماری گوشت با وجود افزایش میزان مصرف گوشت گوسفند درمغولستان ، زیلند جدید ، انگلستان ، بلغارستان ، فرانسه ، وروسیه میزان مصرف گوشت گوسفند درسطح جهان تغیرنکرده است. تقریبا ۲ % شیرمصرف دنیا ازگوسفند تولید میشود. از (۱۹۶۰ تا ۱۹۹۴) تولید شیر در آسیا وافریقا درحدود ۸۵% افزایش داشته ودرحال حاضردرامریکای شمالی واقیانوسیه تولید شیرگوسفند اهمیت خود را ازدست داده است.
پوست وچرم گوسفند جزء محصولات فرعی است وازلحاظ اقتصادی ماده اولیه صنایع چرم سازی مانند کیف وکفش را تامین میکند. سالانه حدود ۹۰۰ تن پشم ، ۸۰۰ تن گوشت و ۲۰ ملیون راس گوسفند زنده دربازارهای بین المللی خرید وفروش میشود. این مقدارحدود (۵۰-۸۰%) تولید پشم وگوسفند زنده درجهان میباشد. استرالیا وزیلند جدید ازلحاظ میزان صادرات پشم وگوشت نسبت به دیگرکشورها برتری دارند. جاپان ، روسیه ، چین وکشورهای اروپای غربی به ترتیب مهم ترین واردکننده پشم وگوشت محسوب میشوند. کشورهای غربی زیادترگوسفند زنده وارد منکنند.

اهمیت اقتصادی مرغداری :

مرغداری به مقصد تولید تخم وگوشت صورت میگیرد، همچنان تربیه ونگهداری مرغها برای مرغ جنگی و مرغ های زینتی نیزصورت میگیرد.
یکی ازخصوصیات برجسته مرغها این است که زودتربه حاصل آمده ونسبت به دیگرحیوانات فارم مواد غذائی را به صورت موثربه مغذی ترین وبا کیفیت ترین خوراکه انسانی تخم وگوشت مبدل میسازد. ارزش تخم مرغ نظربه مواد غذائی ، هضمیت وطعم آن تعین میگردد. پروتین تخم مرغ تمام امینواسید ها مواد بدن انسان را تهیه نموده وطوراوسط درحدود ۹۸ % قابل هضم است. تخم مرغ منبع خوب ویتامین به شمارمیرود ازجمله ویتامین های بی کمپلکس. گوشت مرغ درسراسرجهان مورد استفاده انسانها قرارداشته واز نظرتغذیه انسانها پرارزش ترین پروتین را دارا میباشد. گوشت مرغ تمام امینواسید های ضروری بدن را تهیه نموده ودارای (۲-۷%) شحم است ، درحالیکه درگوشت گاوطوراوسط ۲۲% شحم موجود است. برعلاوه محصولات اصلی تخم وگوشت ، محصول با ارزش دیگرمرغ ها پر بوده که درپرنمودن بالش ، دوشک ودیگراثاثیه منزل ازان استفاده به عمل می آید. همچنان ازپرطوری درتولید مواد پلاستیکی ، برس دندان ، جاروب ، اشیای زینتی وازپودرآن به حیث منبع غنی پروتین جهت تغذیه حیوانات استفاده به عمل میآید.
درصنایع امروزی ازتولیدات ومحصولات مرغ ها استفاده های زیاد میشود. چنانچه ازتخم های القاح شده درصنایع واکسین سازی اززردی تخم مرغ ، درصنایع دواسازی ، شامپوسازی ازسفیدی تخم استفاده مرغ درصنایع دوا سازی و وزنس سازی استفاده موثربه عمل میآید.برعلاوه پوست مرغ به حیث مواد معدنی برای تغدیه حیوانات مورد استفاده قرارمیگیرد. مرغها همیشه درهرجا به قیمت ارزان وتعداد کافی یافت میشود.

اهمیت اقتصادی گاوداری:

گاوداری یک شغل بسیارخوب به شمارمیآید، واکثرا مردم افغانستان دارای گاوهستند وازمحصولات آن استفاده میکنند. وهمچنان گاوداری درجهان رول مهم را دارا است. درروم قدیم ثروت مردم به تناسب داشتن تعداد زیاد گاوتعین میشد ومردم افریقا وآسیا هنوز هم به آن تآکید میورزند. صاحبان گاوها ملتفت شدند که ازطریق تربیه گاومیتوان سکه را بدست آورد. درزبان رومی پیکونیا pecunia یعنی پول ازکلمه پیکس pecus گاوبدست آمده است.
درآن زمان حتی دریک روی سکه های ضرب شده نقش کله گاو ودرروی دیگرآن کلمه pecunia نوشته میشد. همچنان به ارتباط زراعت مقاله ها ورساله های متعددی به رشته تحریردرآمده که درآن ازکلمه گاوبه مراتب تذکرویاد آوری شده است. بدین همه مطالب فوق درآن زمان ازاهمیت گاوگواهی میدهد.
تا کنون به خوبی واضیح نگردیده که گاو درکدام وقت تحت سلطه انسانها درآمده است ، اما باستان شناسان از روی بعضی شواهد که بدست آمده نشان میدهند که گاوها اززمانه های خیلی قدیم موجود بوده وانسان ها حتی آنها را شکارمی نمودند. اکنون ازآنها لذیذترین وبا کیفیت ترین خوراکه انسانی ازقبیل شیروگوشت بدست آمده وازبعضی محصولات فرعی شان درصنایع مختلفه وتداوی بوده وکمبود آنها روزتا روزدرسراسرجهان به مشاهده میرسد.
شیروگوشت دارای تمام امینواسیدهای ضروری که منبع نباتی آنها را به قدری تهیه کرده نمیتواند ، میباشد. گوشت وشیر ازمشکل سوتغذی کاسته
وسلامت انسانها را تآمین مینماید. گوشت وشیربرای همه یعنی اطفال ، جوان واشخاص پیرضروری میباشد.
گاوازجمله حیوانات نشخوارکننده بوده وبه کمک هضم مکروبی قادربه استفاده ازعلوفه جات وغذاهای کم کیفیت میباشد.علوفه جات مستقیمآ مورد استفاده انسان قرارگرفته نمیتواند، به حیوانات نشخوارکننده تغذیه میگردد تا ازطریق آنها محصولات حیوانی که بهترین خوراکه انسان میباشد، بدست میآید.

تربیت و نگهداری حیوانات بارکش :

حیوانات باربروبارکش شامل شتر، اسپ ، قاطر ومرکب بوده علاوه ازاینکه شترواسپ به قدرکافی شیر وگوشت را تهیه مینمایند، ازنگاه انتقال وکشت وکارزراعتی دراکثرممالک جهان به خصوص درممالک روبه انکشاف وعقب مانده هنوزحایزاهمیت فوق العاده میباشد. این حیوانات با سرسختی درمقابل سردی ، گرمی وگرسنگی مقاومت کرده وراه های بس طولانی را جهت انتقال اموال سپری وطی مینماید.
همچنان ازسهولت فرعی این حیوانات ازقبیل موی وپوست درصنایع وازیک تعداد ازغدوات درطبابت استفاده به عمل میآید. درافغانستان افزون براین ازگوشت وشیرشترخصوصآ گوشت زیاد استفاده میگردد. این حیوانات به شمول اسپ ، قاطرومرکب درامورحمل ونقل خصوصآ درجاهای که راه عبورموتروعراده جات نباشد، استفاده به عمل میآید. دهاقین کشورما درکشت وکار زراعت ازاسپ ومرکب نیزاستفاده مینمایند.
شــــــــتر:
درجهان دونوع است : نوع عربی یک کوهانه ونوع باختری دوکوهانه وجود دارد. شتر یک کوهانه عربی مخصوص سواری بوده وبرای مسابقات دو از آنها استفاده به عمل می آید. بیشتر دوکوهانه دارای پاهای کوتاه وقوی هیکل بوده وبرای انتقال اموال سنگین تجارتی ازآن استفاده به عمل میآید. موی شتر دوکوهانه درازتر و پای قوی و محکمتر دارد. این خواص شتر دوکوهانه را قدرت میدهد تا درمناطق کوهستانی شمال مرکزی آسیا که دارای گرما وسرمای سخت است ، مقاوم باشد.
شتر یک حیوان علف خواربوده خوش دارد ازشاخه های درختان ، بته ها وعلوفه جات جوان استفاده نماید. شتر در اثر چرش درظرف (۸-۶) ساعت غذای مورد نیاز خود را بدست آورد و اوقات که شتر کارشق را انجام دهد اگرغذای کافی نباشد برایش دانه باب داده شود.
درافغانستان ازشت ردر انتقال غله جات ، چوب ، علوفه جات ، نمک ودیگر اموال استفاده به عمل می آید. کاروان شتر به شکل زنجیری که از یک تعداد زیاد شتر تشکل میشود، اقوام کوچی غرض انتقال سامان و لوازم فامیل شان چند شتر را پهلوی رمه وگله های حیوانات دیگرنگهداری می نمایند. به علاوه انسان ها ازشیر و گوشت شتر در گوشه و کنار استفاده میکنند.

 علی تمجیدی